Dwa państwa azjatyckie, dwie kultury, dwa języki – czy więcej jest między nimi różnic, czy jednak podobieństw? Czy chiński miał wpływ na rozwój wietnamskiego? Czym różnią się wietnamski i chiński od znanych nam języków europejskich? W tym poście porównamy te dwa języki, bliskie pod względem lokalizacji, samej gramatyki, kiedyś pisma.
Tony w wietnamskim i chińskim
Tonalność jest jedną z kluczowych cech wietnamskiego i chińskiego. Co dokładnie oznacza stwierdzenie, że język jest „tonalny”? Języki europejskie, których najczęściej uczymy się w szkołach i na kursach, nie mają tej cechy. Tony wskazują nam sposób wymowy danego wyrazu, często determinujący jego znaczenie. W języku chińskim (mandaryńskim) wyróżnia się cztery tony: wysoki, wznoszący, opadająco-wznoszący oraz opadający, w transkrypcji pinyin (fonetycznym zapisie wyrazów chińskich za pomocą liter alfabetu łacińskiego) oznaczone odpowiednim znakiem graficznym. Niektórzy wyróżniają jeszcze ton piąty, czyli neutralny, pozbawiony znaku graficznego w pinyinie. W wietnamskim tonów jest więcej, bo aż sześć: płaski, wznoszący, opadający, pytający, przerywany i ciężki. Na południu Wietnamu różnica w wymowie tonu przerywanego i pytającego jest niewielka, prawie niesłyszalna. Tony oznacza się specjalnymi znakami, które zapisuje się nad samogłoską (oznaczeń jest 5). Wietnamski i chiński nie istnieją bez tonów, gdy ich nie używamy, konwersacja z Wietnamczykiem czy Chińczykiem stoi w miejscu, bo nasz rozmówca nas nie rozumie. Warto tutaj dodać, że tony w wietnamskim nie istniały od zawsze, wykształciły się na skutek silnych wpływów chińskiego.
Wietnamski i chiński – klasyfikacja
Zarówno chiński, jak i wietnamski to języki izolujące, w których z powodu nieodmienności wyrazów i braku końcówek fleksyjnych, o funkcji gramatycznej i składniowej wyrazu decyduje jego pozycja w zdaniu. Struktura zdania w wietnamskim i chińskim to SVO, czyli „podmiot-orzeczenie-dopełnienie”. Ten sam model opisuje zdania w języku polskim, w języku polskim istnieje jednak większa dowolność „przestawiania” wyrazów przy jednoczesnym zachowaniu ich pierwotnego znaczenia. Chociaż w wietnamskim istnieją słowa, które definiują czas – sẽ, đang, đã (kolejno czas przyszły, ciągły, przeszły) – najczęściej używa się określników czasu – jutro, dzisiaj, teraz. Podobnie jest w chińskim. W obu językach nie ma odmiany przez przypadki, osoby, a także uniwersalnej liczby mnogiej.
Klasyfikatory w wietnamskim i chińskim
Ważną częścią mowy w języku chińskim i wietnamskim są klasyfikatory, podobnie jak tonalność będące cechą obcą dla popularnych języków europejskich. Klasyfikator to specyficzna część mowy, stojąca pomiędzy liczebnikiem a rzeczownikiem określanym przez ten liczebnik we frazach wyrażających ilość. W języku chińskim najbardziej popularnym i uniwersalnym klasyfikatorem, łączącym się z wieloma rzeczownikami jest „gè” (个): przykładowa fraza „sān gè píngguǒ” (三个苹果), „trzy jabłka”, składa się z liczebnika „ sān” (三), czyli „trzy”, klasyfikatora „gè” oraz rzeczownika „píngguǒ”- jabłko. Istnieje jednak wiele klasyfikatorów, których nie można stosować z dowolnymi rzeczownikami, a jedynie z rzeczownikami należącymi do ściśle określonych grup. W języku wietnamskim trudno mówić o uniwersalności klasyfikatorów, warto jednak wspomnieć o tym, że wyszukując wyraz w słowniku często rzeczowniki podawane są od razu z klasyfikatorem, który niejako stanowi część danego wyrazu.
Zaimki osobowe
Liczba zaimków osobowych, podobnie jak liczba tonów, jest cechą różniącą omawiane języki. Zaimki osobowe w języku chińskim nie są liczne – do podstawowych należą „wŏ” (我) – „Ja”, „nĭ” (你) – „Ty” oraz „tā”, w zależności od zapisu (他, 她lub它) oznaczające odpowiednio „on”, „ona” lub „ono”. Oprócz tego wyróżnić można zaimek „nín” (您), stosowany zamiast „nĭ” w zwrotach grzecznościowych i będący odpowiednikiem polskiego „Pan” lub „Pani”. Zaimki osobowe są jedynymi częściami mowy, które w języku chińskim mogą tworzyć liczbę mnogą: poprzez dodanie do każdego z nich partykuły „men” (们). Tutaj kończy się repertuar zaimków osobowych chińskiego. Inaczej jest w przypadku języka wietnamskiego, gdzie zaimki osobowe są liczniejsze, a ich użycie zależy m.in. od statusu społecznego, wieku rozmówców czy relacji pomiędzy nadawcą a odbiorcą. Przykładowo, zamiast prostego podziału na “Ja” „Ty” oraz „Pan/Pani”, mamy m.in. zaimki „anh”, „em” „chị ” – pierwszym zwrócimy się do starszego od nas mężczyzny, drugim – do młodszej osoby niezależnie od jej płci, trzecim – do starszej od nas kobiety. Jednocześnie wszystkie trzy oznaczają zarówno “Ja”, jak i “Ty”. Chcesz lepiej poznać wietnamskie zaimki? Zajrzyj tutaj lub pobierz materiały z naszej strony – tutaj.
Wietnamski i chiński – pismo
Nie ma chyba osoby, która nigdy nie widziała i nie potrafiłaby rozpoznać znaków pisma chińskiego. Jak w takim razie wygląda pismo w Wietnamie? Czy Wietnamczycy używają podobnych, jak niektórzy określają, „krzaczków”? Kiedy do Wietnamu zaczęły docierać nauki konfucjańskie, wykształcone elity rzeczywiście opanowały i wprowadziły do użytku znaki pisma chińskiego. Na ich podstawie rozwinęło się później wietnamskie pismo chữ nôm. Zapożyczając znaki pisma chińskiego, zachowywano na ogół ich znaczenie, nadając im jednak wietnamską wymowę, co po pewnym czasie doprowadziło do rozwoju nowych, nieistniejących w piśmie chińskim znaków, złożonych z elementów semantycznych i fonetycznych oddających wymowę wietnamską. Od XV aż do XIX wieku w oficjalnych dokumentach zastępowano znaki chińskie właśnie pismem chữ nôm, jednak w przeciwieństwie do chińskiego, nigdy nie doczekało się pełnej standaryzacji. Przybywający do Wietnamu europejscy misjonarze już od XVI wieku eksperymentowali z alfabetem łacińskim do fonetycznego zapisu języka wietnamskiego. Kiedy w wyniku podbojów Wietnam stał się kolonią francuską, kolonizatorzy zakazali używania znaków chińskich oraz wywodzących się z nich znaków pisma chữ nôm. Choć w 1945 roku Wietnam odzyskał niepodległość, pismo quốc ngữ wykorzystujące alfabet łaciński przetrwało jako oficjalne pismo wietnamskie do dziś. Czy to dobre rozwiązanie? Zminimalizowało analfabetyzm, który dotyczył większości społeczeństwa, bo tylko elity uczyły się pisma chińskiego. Dodatkowo dzięki alfabetowi wietnamski jest łatwiejszy dla obcokrajowców.
Słownictwo w wietnamskim i chińskim
Chociaż Wietnamczyk bez znajomości chińskiego nie porozumie się z Chińczykiem (i odwrotnie), to warto zaznaczyć, że aż 70% słownictwa w wietnamskim to wyrazy sino, czyli pochodzenia chińskiego. Skąd to wynika? Wietnam był zależny od Chin przez ponad 1000 lat, w tym czasie do zapisu wietnamskiego używano znaków, przez co słownictwo chińskie też przechodziło do wietnamskiego. Jednak sino-wietnamskie wyrazy są skutecznie wypierane przez wietnamskie słowa oraz zapożyczenia z innych języków. Poniżej znajdziesz krótkie porównanie słownictwa w wietnamskim i chińskim.
Polski | Hanji | Transkrypcja | Wietnamski |
Polska | 波兰 | bō lán | Ba Lan |
Chiny | 中国 | zhōngguó | Trung Quốc |
Polak | 波兰人 | bō lán rén | người Ba Lan |
Chińczyk | 中国人 | zhōngguó rén | người Trung Quốc |
Pies | 狗 | gǒu | chó |
Kot | 猫 | māo | mèo |
Książka | 书 | shū | sách |
Samochód | 汽车 | qì chē | ô tô |
Pociąg | 火车 | huǒ chē | xe lửa, tàu hỏa |
Historia | 历史 | lì shǐ | lịch sử |
Ekonomia | 经济 | jīngjì | kinh tế |
Uczeń | 学生 | xué sheng | sinh viên |
Chociaż nie wszędzie widać podobieństwa i początkowo można ich nawet nie dostrzec, to po dogłębnej analizie można zauważyć wspólne elementy i analiza drogi zapożyczania czy zmian w wymowie pokazuje, że między pewnymi słowami są widoczne podobieństwa.
Wietnamski i chiński – liczebniki
Niektóre liczebniki w języki wietnamskim i chińskim są podobne, mają też identyczne znaczenie numerologiczne, np. czwórka w Wietnamie i Chinach przynosi pecha, bo oznacza śmierć. W wietnamskim początkowo używano chińskich znaków do zapisu liczebników, jak również samych liczebników, jednak z czasem na bazie znaków hanji wykształcono pismo chữ nôm, ale jeśli dobrze przyjrzymy się znakom, zauważymy podobieństwo. Obecnie w Wietnamie do liczenia używa się liczebników wietnamskich, ale sino-wietnamskie liczebniki też są używane w różnych słowach.
Cyfra | Sino-wietnamski | Chữ nôm | Wietnamski | Hanji | Transkrypcja |
0 | không | – | linh/ zêrô | 零/〇 | líng |
1 | nhất | 𠬠 | một | 一 | yī |
2 | nhị | 𠄩 | hai | 二 | èr |
3 | tam | 𠀧 | ba | 三 | sān |
4 | tứ | 𦊚 | bốn | 四 | sì |
5 | ngũ | 𠄼 | năm/ lăm/ nhăm | 五 | wǔ |
6 | lục | 𦒹 | sáu | 六 | liù |
7 | thất | 𦉱 | bảy | 七 | qī |
8 | bát | 𠔭 | tám | 八 | bā |
9 | cửu | 𠃩 | chín | 九 | jiǔ |
10 | thập | 𨒒 | mười | 十 | shí |
Język chiński i wietnamski wykazują wiele podobieństw, nie da się jednak zaprzeczyć istniejącym między nimi różnicom. Który język wydaje się Wam bardziej interesujący? Łatwiejszy do nauki?